وان درمانی پذیرش- تعهد و شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (مطلب ارسالی)

گسترش ابتلا به اختلالات روان شناختی یکی از مشکلاتی می باشد که جوامع مختلف با آن روبرو می باشند. برای درمان این اختلالات تنها استفاده از داروها کافی نمی باشد و در برخی از مواقع استفاده از روان درمانیها به عنوان انتخاب اصلی برای درمان اختلالات روان شناختی مطرح می باشد. در این مقاله تلاش دارم خصوصیات و ویژگیهای دو نوع روان درمانی جدید را که به درمان پذیرش- تعهد یا درمان ACT و شناخت درمانی مبتی بر ذهن آگاهی یا درمان MBCT معروف می باشند را توضیح دهم. درمان ACT و درمان MBCT دو نوع از درمانهایی هستند که به درمانهای موج سوم رفتاری معروف می باشند.   

درمانهای موج سوم رفتاری شامل انواعی از روان درمانیها می باشد که تکامل یافته ی رفتار درمانی و درمان شناختی- رفتاری هستند . رفتار درمانی حدود ۱۵۰ سال پیش به دنبال آزمایشهای مختلف ایوان پاولف و جان واتسون پدید آمد و دانشمندانی مانند بی اف اسکینر این نوع درمان را تکامل بخشند. از ویژگی های مهم رفتار درمانی استفاده از فرایندهای یادگیری شرطی کلاسیک و شرطی کنشی در جریان درمان و تجربی بودن آن است. امروزه از رفتار درمانی در درمان بسیاری از اختلالات روانشناختی بخصوص اختلالات اضطرابی و مشکلات رفتاری کودکان استفاده می شود. درمان دیگری که درمانهای موج سوم رفتاری از بسیاری از تکنیک های آن استفاده می نمایند درمان شناختی- رفتاری می باشد. درمان شناختی – رفتاری درمانی است که حدود ۵۰ پیش با تلاش های آرئون بک و همکارانش پدید آمد. این روش درمانی را می توان ثمره ای از نتایج آزمایشاتی که در زمینه ی تاثیرات شناخت بر روی رفتار و خلق انجام گرفته بود دانست. در درمان شناختی – رفتاری بر روی نقش برخی از خطاهای ذهنی در ایجاد و تداوم اختلالات روانشناختی تاکید می شود . همچینن در این نوع درمان فرض می شود که خطاهای ذهنی در نتیجه ی فعالیت افکار خودکار و طرحواره های منفی بوجود می آیند. اگرچه درمانهای موج سوم رفتاری از بسیاری از تکنیکهای رفتاری و شناختی که در رفتار درمانی و درمان شناختی -رفتاری استفاده می شود بهره می گیرند اما تفاوتهایی هم با این نوع درمان ها دارند. دو تفاوت مهم بین درمانهای موج سوم رفتاری با رفتار درمانی و درمانهای شناختی – رفتاری تاکید زیاد درمانهای موج سوم رفتاری بر روی موضوع پذیرش (Acceptance) و موضوع ذهن آگاهی (Mindfullness) است . در ادامه ی مقاله به ویزگیهای دو نوع مهم از درمانهای موج سوم رفتاری می پردازم:

 درمان پذیرش- تعهد(Acceptance- Commitment therapy )

درمان پذیرش – تعهد که به صورت اختصاری درمان ACT نامیده می شود یکی از درمانهای جدیدی شناختی- رفتاری است که اصطلاحا به درمانهای موج سوم رفتار درمانی معروف می باشد. درمان پذیرش- تعهد  یا درمان ACT بر پایه ی یک نظریه ی رفتاری که به نام نظریه ی Relational frame theory  یا نظریه ی RFT معروف می باشد شکل گرفته است. در نظریه ی RFT فرض می شود که ریشه ی آسیبهای روانشناختی به خاطرحالت اجتنابی می باشد که انسانها در مقابل موقعیتهای ناخوشایند از خود نشان می دهند. 

درمان پذیرش- تعهد توسط هایس (Hayes ) و همکاران ابداع شده است. برخلاف سایر روشهای درمانی هدف اصلی از اجرای درمان پذیرش –تعهد یا درمان ACT کاهش دادن علایم مربوط به اختلال روانشناختی نمی باشد بلکه هدف عمده از اجرای این نوع درمان ترغیب نمودن مراجعان برای انجام دادن رفتارهایی است که زنده کننده ی ارزشهای آنها باشد. بر اساس مدلی نظری که درمان  ACT از آن پیروی می کند کوششها برای ایجاد یک زندگی با معنا و غنی منبع عمده ی رهایی شخص از اضطراب،افسردگی و فقدان انرژی می باشد. از سوی دیگر رسیدن به حالت انعطاف پذیری روانشناختی یکی از اهداف دیگر درمان پذیرش- تعهد یا درمان ACT می باشد و از نظر این مدل درمانی حالت انعطاف پذیری روانشناختی عبارت است از این توانایی که یک شخص رویدادها را به صورت کامل و بدون نیاز به حالت دفاعی تجربه کند. ابداع کنندگان درمان پذیرش- تعهد اعتقاد دارند رسیدن به حالت انعطاف پذیری روانشناختی به کمک حالتهایی مانند حالت پذیرش (Acceptance) ،  حالت ترکیب زدایی (Defusion) ، دیدن خود (Self) به عنوان حالت بافت (Context) ، ارتباط با لحظه ی حاضر ، توجه به ارزش ها(Values ) و انجام فعالیت های متعهدانه (Commitment) امکان پذیر می شود. از سوی دیگر در مدل درمانی ACT عدم انعطاف پذیری روانشناختی و یا آسیب روانشناختی زمانی ایجاد می گردد که حالتهای اجتناب (Avoidance)، ترکیب (Fusion) شناختی ، دلبستگی به خود مفهومی (Conceptualized self) ، ناتوایی در ماندن در زمان حال حاضر ، فقدان ارتباط با ارزش ها (Values) و عدم انجام فعالیتهای متعهدانه وجود داشته باشد.

انعطاف پذیری روانشناختی به عنوان هدف اصلی درمان ACT

در مدل درمانی ACT فرض می شود که حالت انعطاف پذیری روانشناختی صورت رسیدن به حالتهای زیر حاصل می شود:

۱-پذیرش (Acceptance)

معنای پذیرش در درمان ACT تفاوت قابل توجهی با معنای که از این واژه در زندگی روزمره مان استفاده می کنیم دارد. به عبارت دیگر در درمان ACT حالت پذیرش به معنای تسلیم شدن نیست بلکه معنای حالت پذیرش در این نوع درمان عبارت از حالت استقبال از تجربیات و قبول نمودن تجربیات به صورتی که هستند می باشد. در درمان ACT هدف عمده از ترغیب مراجعان برای پذیرش وقوع تجربیات ناخوشایند در زندگی روزمره آن است که آنان بتواند به اصطلاح فضایی را در ذهن شان به این تجربیات ناخوشایند اختصاص بدهند. در درمان ACT حالت اجتناب نقطه ی مقابل حالت پذیرش می باشد و زمانی که از حالت اجتناب استفاده ی زیادی می شود احتمال بوجود آمدن آسیبهای رفتاری افزایش می یابد.

به طورکلی می توان گفت ابداع کنندگان درمان ACT اعتقاد دارند حالت پذیرش به عنوان قبول نمودن نمودن تمام رویدادها از جمله رویدادهای ناراحت کننده (مانند افکار ، احساسات و حس های جسمانی) به عنوان تجربیات جاری خصوصی است و رسیدن به این حالت را نوعی مهارت می دانند که میزان آن می تواند به کمک تمرینات مختلف افزایش یابد.

۲- حالت ترکیب زدایی شناختی (Cognitive defusion)

در مدل درمانی ACT فرض می شود اکثر اشخاصی که برای دریافت درمانهای روانشناختی به درمانگاه ها مراجعه می نمایند برای مقابله با تجربیات ناخوشایند درونی شان یا از حالت اجتناب ویا از حالت ترکیب شناختی استفاده می نمایند . در مدل درمانی ACT فرض می شود استفاده از حالت ترکیب زدایی شناختی منجر می گردد که مراجعان بتوانند به این نکته آگاه شوند که افکار می توانند واکنشی به مانند همان واکنش واقعی شخص را  به یک محرک ایجاد نمایند . برای مثال آنان می توانند به این موضوع آگاه شوند که به خاطر آوردن یک مصاحبه ی شغلی که با اضطراب زیادی همراه بوده است می تواند همان حس اضطراب که در مصاحبه ایجاد شده بود را در آنان ایجاد کند. ابداع کنندگان مدل درمانی ACT اعتقاد دارند حالت به هم آمیختگی یا ترکیب شناختی سبب می شود میزان حالت انعطاف پذیری روان شناختی شخص کاهش یابد. به عبارت کلی می توان گفت در مدل درمانی ACT فرض می شود که افکار چه در شکل واژه ها و چه درشکل تصاویر نمادهایی می باشند که ارتباط زیادی با محرکهایی دارند که آنها را توضیح می دهند و یکی از اهداف درمانی درمان ACT آموزش مراجعان برای خنثی نمودن حالت به هم آمیختگی افکار می باشد. در جریان درمانACT انجام تمرینات مربوط به حالت ترکیب زدایی شناختی به مراجعان کمک می کند تا آنها افکار خود را به عنوان تجربیاتی که در حال جریان (مانند یک گزارش ورزشی ) است در نظر بگیرند . همچینن استفاده از تکنیک های ایجاد کننده ی حالت ترکیب زدایی شناختی می تواند سبب شود که مراجعان از زدن برچسبهای منفی ( مانند من افسرده هستم ) که تنها سبب محدود شدن میزان سطح فعالیتها آنها می شود خودداری نموده و به جای آن تلاش نمایند که فعالیتهای معنادار بیشتری را جستجو نمایند.

۳- در نظر گرفتن خود به عنوان بافت (Self-as-context)

در مدل درمانی ACT فرض می شود که حالت خود (Self) از سه بخش که شامل حالت خود به عنوان محتوا(Self-as-content) ، خود به عنوان فرایند(Self – as- process) و خود به عنوان بافت (Self- as- context) است تشکیل یافته است. این سه نوع حالت خود (Self) با یکدیگر تفاوتهایی دارند . برای نمونه حالت خود به عنوان محتوا از تمام تجربیات درونی که شامل افکار ، هیجانات ، خاطرات و احساسهای شخص است تشکیل یافته است. یکی از اهداف درمان پذیرش – تعهد (ACT) رساندن حالت خود به عنوان حالت خود به عنوان بافت است. در مدل درمانی ACT فرض می شود زمانی که شخصی حالت خود را به عنوان حالت خود به عنوان بافت در نظر می گیرد وی توجه چندانی به مجموعه ای از ارزیابی هایی که از ویژگیها و صفات خود دارد نمی نماید و به جای آن توجه او به مجموعه ای از ارزیابیهای است که از آگاهی های جاری خود بدست آورده است مصروف می شود و وی توجه اصلی خود را به رویدادهایی  که در زمان حال حاضر رخ می دهند معطوف می دارد. به طور کلی درمدل درمانی ACT فرض می شود حاکم بودن حالت خود به عنوان بافت در زندگی شخص سبب می گردد که وی احساس آرامش بیشتری را در زندگی داشته باشد و با لحظه ی حال حاضر ارتباط بیشتری داشته باشد.

۴-ارتباط با لحظه ی حاضر

از نظر ابداع کنندگان مدل درمانی ACT دنیای مدرن امروز دنیایی پرشتاب می باشد و در این دنیای پرشتاب بر روی پیروی از الگویی از فعالیت ذهنی تاکید می شود که بیشتر بر پایه ی طرح ریزی ، حل مساله و تجزیه و تحلیل رویدادها می باشد . اگرچه در مدل درمانی ACT فرض می شود که پیروی از الگوی ذهنی فوق می تواند مزیتهای بسیاری را داشته باشد اما تبعیت گسترده از آن نیز می تواند افزایش میزان نگرانیها در مورد رویدادهای آینده و پدید آمدن حالت نشخوار ذهنی (Rumination) را در پی داشته باشد و شخص را با هجوم افکار مزاحم و ناراحت کننده ی زیادی روبرو کند.

 در مدل درمانی ACT بر روی توجه به لحظه ی حاضر تاکید می گردد و اعتقاد بر آن است که زمانی که مسافرتهای ذهنی زیادی را انجام می دهیم به صورت پی در پی از لحظه ی حاضر خارج می شویم  و در این صورت توانایی ما برای ارتباط با زمان حال و پاسخ دادن به رویدادهای زمان حال کاهش می یابد . از سوی دیکر ناتوایی برای ارتباط با لحظه ی حاضر می تواند سبب شود که پاسخ ما به رویدادها بیشتر بر اساس درکی که ما از رویدادهای گذشته و یا بر اساس نگرانیهایی که در مورد آینده داریم باشد. در درمان ACT فرض می شود توجه زیاد به گذشته و یا آینده ارتباط ما را با لحظه ی حاضر با مشکل روبرو می سازد. درمانگران ACT اعتقاد دارند توجه به لحظه ی حاضر سبب می شود تا آگاهی مان از افکار ، احساسات و پاسخهایی که به رویدادها داریم افزایش یابد  و در نتیجه به صورت بهتری می توانیم به سوی بدست آوردن ارزشهایی که در زندگی مان داریم قدم بر داریم. دردرمان پذیرش- تعهد  به برقراری هر چه بیشتر ارتباط مراجع با لحظه ی حاضر اهمیت زیادی داده می شود و در این مدل درمانی  فرض می شود که بوجود آمدن این ارتباط می تواند سبب شود که مراجع بتواند افکار و احساسات خود را به عنوان فرایندهای معمول که در لحظه ی حاضررخ می دهند تجربه کند بدون آنکه خود را مجبور به ارزیابی و قضاوت آنها ببیند.  همچینن از نظر مدل درمانی  ACT  برای ارتباط با لحظه ی حاضر کسب مهارتهایی لازم است . این مهارتها می توانند با تمریناتی در زمینه ی کسب توجه آگاهی (Mindfulness ) انجام گردد. هدف عمده در تمریناتی که برای کسب توجه آگاهی صورت می گیرد آن است که شخص بر روی فعالیتی که در حال حاضر آن را انجام می دهد متمرکز شود و سعی کند بر روی تمام ابعاد آن فعالیت تمرکز نماید.  درمانگران ACT اعتقاد دارند بهتر است زمانی از تمرینات مربوط به کسب توجه آگاهی بیشتر استفاده شود که مراجع خصوصیاتی مانند عجول بودن ، عدم احساس رضایت از لحظه ی حاضر و عدم آگاهی کامل از افکار ، احساسات و ارزش های خود را داشته باشد.

۵-ارزشها(Values)

در مدل درمانی ACT فرض می شود که ارزشها عبارت است از مواردی می باشند که شخص آنها را به صورت کاملا اختیاری انتخاب نموده است و ارزش های هر شخص بر اساس چگونگی مسیر رشدیش بدست می آید. برای مثال شخصی که در مسیر زندگی خود حالت صمییت را تجربه ننموده است امکان دارد بدست آوردن این حالت در زندگیش به عنوان یک ارزش باشد . همچینن در مدل درمانی ACTفرض می شود ارزش ها به عنوان قطب اصلی فعالیت ها عمل می کنند و جهت گیری رفتارهای هر شخص را تعیین می نمایند. از سوی دیگر در مدل درمانی ACT عواملی مانند عشق و محبت ، کار و سلامتی به عنوان حالتهای ارزشی مطرح هستند . مدل درمانی ACTارزشها را مساوی با اهداف نمی داند و تفاوتهایی را بین این دو قایل می شود . بر اساس نظراین مدل درمانی اهداف را می توان به مقصد و ارزشها را به مسیر تشبیه نمود .همچینن از نظر مدل درمانی ACT  اهداف شخص می تواند اهدافی عینی و قابل دسترس باشد درحالی که ارزشها اهدافی انتراعی و در اکثر اوقات غیرقابل دسترس هستند. درمانگران مدل ACT اعتقاد دارند که ارزشها می توانند عاملی مهم در تشویق شخص برای انجام فعالیتها در زندگی ودر نهایت بدست آوردن تقویت کنندگان محیطی باشند .

۶- انجام فعالیتهای متعهدانه (Committed Actions )

در مدل درمانی ACT فرض می شود از بین عوامل بوجود آورنده ی حالت انعطاف پذیری روانشناختی نقش انجام فعالیتهای متعهدانه مهمتر می باشد و انجام این نوع فعالیتها می توانند مبنع اصلی تغییرات رفتاری باشند. انجام فعالیتهای متعهدانه با تغییرات رفتاری که بوجود می آورند می توانند سبب پی گیری هر چه بیشتر شخص برای رسیدن به ارزشهای خود باشند. البته باید توجه داشت در مدل درمانی پذیرش – تعهد معنای انجام فعالیت متعهدانه تنها انجام برخی از رفتارها نمی باشد و در نظر این مدل در برخی از اوقات منظور از این حالت عدم انجام برخی از رفتارها مانند انتقاد کردن زیاد از عزیزان و عدم انجام رفتارهای آسیب زا ( مانند مصرف مشروبات الکی ) می باشد.

کاربردهای مهم درمان پذیرش –تعهد (ACT)

امروزه از درمان  ACTبرای درمان اختلالاتی مختلف مانند اختلال افسردگی ، برخی از اختلالات اضطرابی و اختلال وسواسی- اجباری استفاده می شود. زمانی که از درمان پذیرش- تعهد برای درمان اختلالات مختلف روانشناختی استفاده می شود بیماران مبتلا به این اختلالات در ضمن آنکه آموزشهای مختلفی را برای پذیرش انواع هیجانات منفی خود ( مانند هیجان غمگینی ،اضطراب و نگرانی )دریافت می نمایند برای تغییر این هیجانات نیز مورد تشویق قرارمی گیرند. از سوی دیگر در طول درمان پذیرش – تعهد از تکنیکهای مختلف رفتاری و شناختی برای رسیدن به حالت انعطاف پذیری استفاده می شود

درمان شناختی- رفتاری مبتنی بر ذهن آگاهی     Mindfulness behavioral cognitive therapy                                                                       

درمان شناختی- رفتاری مبتی بر ذهن آگاهی یکی از انواع درمانهای موج سوم شناختی- رفتاری می باشد . یکی از کاربردهای مهم این روش درمانی در ارتباط با درمان اختلال افسردگی می باشد . مدل نظری درمان شناختی- رفتاری مبتنی بر ذهن آگاهی یا درمانی که با اسم اختصاری MBCT مشخص می شود توسط تیزدیل (Teasdale ) ، سیگل (Segal) و ویلیامیز (Williams) بیان شده است

کاربردهای مهم درمان MBCT

ابداع کنندگان   درمان MBCTاعتقاد دارند که مهمترین کاربرد این نوع درمان در پیشگیری از عود یا بازگشت انواع اختلالات روانشناختی بخصوص اختلال افسردگی می باشد. برای نمونه در یک مدل نظری که توسط تیزدیل و همکارانش در مورد علل بازگشت اختلال افسردگی ارایه گردیده است فرض می گردد که سه عامل وجود نگرش های ناکارآمد شناختی ، وجود سبک پاسخ نشخوار ذهنی و کاهش آستانه ی عصبی – زیستی در بازگشت اختلال افسردگی نقش دارند. به نظر تیزدیل و همکاران فعالیت طرحواره های منفی موجب ایجاد تفاوتهایی در الگوهای تفکر اشخاص می شود . به نظر تیزدیل و همکاران اگر این فعال شدن الگوهای تفکر منفی در حالت حداقل خود باشد شخص امکان دارد تنها حالت موقت از پائین آمدن حالت خلقی در برابر تجربه ی یک رویداد غمگین کننده را تجربه نماید. از سوی دیگر ابداع کنندگان مدل درمانی MBCT اعتقاد دارند اشخاصی که در خطر بالا برای ابتلا به اختلال افسردگی قرار دارند موقعی که حالت خلق پائین را تجربه می نمایند توجه خود را بر روی موضوع تجربه ی افسردگی شان متمرکز می نمایند به عبارت دیگر سبک پاسخ آنان از نوعی می باشد که اصطلاحا سبک پاسخ نشخوار ذهنی نامیده می شود اما اشخاصی که در خطر پائین برای ابتلا به اختلال افسردگی قرار دارند در مقابل تجربه ی حالت خلقی پائین از سبک پاسخ توجه برگردانی استفاده می نمایند. بالاخره تیزدیل و همکارانش در مدل درمانی MBCT پیشنهاد می نمایند که کاهش یافتن میزان آستانه ی فعالیت عصبی- زیستی می تواند ماشه چکان (Trigger ) ابتلا به انواع اختلالات روانشناختی بخصوص اختلال افسردگی باشد. از نظر تیزدیل و همکاران شواهد کافی مبنی بر این موضوع وجود دارد که کاهش میزان آستانه های فعالیت شبکه های عصبی – زیستی می تواند ماشه چکان ابتلا به اختلالات روانشناختی باشد و یکی از عواملی که می تواند آستانه فعالیتهای عصبی – زیستی را کاهش دهد روبرو شدن با انواع محرکهای استرس زای زندگی می باشد . همچینن در برخی از مواقع امکان دارد بدون آنکه شخص محرک استرس زای مهمی را تجربه کند میزان آستانه ی فعالیت شبکه های عصبی – زیستی به صورت خودکار پائین بیاید و در چینن حالتهایی نیز امکان بازگشت اختلال اختلالات روانشناختی مانند اختلال افسردگیی وجود دارد.

نحوه اثر درمان MBCT

تیزدیل و همکارانش اعتقاد دارند که مدل درمانی MBCT به مراجعان خود کمک می کند که فاصله ی بین افکار و واقعیتهای موجود را کم نمایند. همچینن در این مدل درمانی تاکید زیادی بر روی ایجاد حالت تمرکززادیی (Decentring) ذهنی می شود. در جریان اجرای مدل درمانی MBCT اجرای تکنیک تمرکززادیی ذهنی سبب می شود که مراجع افکار خود را منعکس کننده ی واقعیتها نداند . یکی دیگر از تکنیکهایی که دردرمان MBCT به آن اهمیت زیادی داده می شود تکنیک ذهن آگاهی (Mindfulness ) است. از قبل از ابداع درمان MBCT استفاده از تکنیک ذهن آگاهی به عنوان راهی برای کاهش میزان استرس و دردهای مزمن مورد تاکید قرار گرفته بود . از نظر ابداع کنندگان درمانMBCT رسیدن به ذهن آگاهی به عنوان نوعی آگاهی از فرایندهایی است که در ذهن جریان دارند بدون آنکه شخص در مقابل آنها اقدامی انجام دهد و یا آنها را مورد قضاوت قرار دهد می باشد. . در جریان اجرای تکنیک ذهن آگاهی شخص تلاش می کند که هر فکر یا احساس برانگیخته شده در حوزه های مورد تهدید را مورد پذیرش قرار دهد. به عبارت دیگر شخص با کمک تکنیک ذهن آگاهی توانایی مشاهده ی مستقیم افکار و هیجانات همراه با نگرش غیر قضاوت کننده به آنها را بدست می آورد. از سوی دیگر به کمک اجرای تکنیک ذهن آگاهی توجه به تجربه های درونی شخص مانند احساسات ، افکار و هیجانات کاهش می یابد همچینن ابداع کنندگان درمانMBCT اعتقاد دارند اجرای تکنیک ذهن آگاهی و رسیدن به این حالت می تواند ذهن را از نوعی شیوه ی پردازش اطلاعات که بکار بردن آن سبب افزایش میزان احساس اضطراب می گردد دور نماید.

 نحوه ی اجرای روش درمانی MBCT

درمان MBCT درمانی کوتاه مدت است و در اغلب مواقع به عنوان درمانی برای جلوگیری از بازگشت اختلالات روانشناختی بخصوص اختلال افسردگی در بیمارانی که به کمک دارو درمانی و یا روان درمانی مورد درمان قرار گرفته اند و بهبودی کامل یا نسبی پیدا نموده اند مورد استفاده قرار می گیرد. دراکثر مواقع درمان MBCT به صورت درمان گروهی انجام می شود و میزان متوسط جلسات آن هشت جلسه است. شرخ مختصر اجرای درمان MBCT به قرار زیر می باشد:

چهار جلسه ی اول درمان MBCT به آموزش تکنیک ذهن آگاهی و آموزش عدم قضاوت نمودن در برابر تجربیات درونی لحظه ی حاضر اختصاص می یابد. همچینن در طی این چهار جلسات یک سلسله آموزش های روانشناختی مانند آموزشهایی در ارتباط با نوع علایم اختلالی که مراجع به آن مبتلا می باشد به او ارایه می گردد. در چهار جلسه ی بعدی درمان MBCT هدف عمده ی درمانگر آن است که مراجع ابزار لازم را برای جلوگیری از عود یا بازگشت اختلال روانشناختی که به آن مبتلا بوده است را بدست آورد. از جمله ابزاری که در چهار جلسه ی انتهایی درمان MBCT به مراجعان آموزش داده می شود که از آنها استفاده نمایند می توان به آموزش تکنیک پذیرش تجربیات درونی خود و تکنیک ایجاد فاصله بین افکار و واقعیت اشاره نمود

 منابع

                  Barlow.D.(2014).Clinical Handbook of psychological disorders.New York: The   Guilford press

Bennett.R.&. Oliver. J.(2019).Acceptance and commitment therapy. NewYork: Routledge publisher

                             Didonna.F.(2009). Clinical handbook of mindfulness. New York: Springer publisher

                          Freeman.A.(2005). Encyclopedia of cognitive behavior therapy. New York: Springer publisher

                              Hayes. S.(1999). Acceptance and commitment therapy. New York : Guilford press

 نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )